ΠΑΣΟΚ, το κόμμα - φαινόμενο που άλλαξε την Ελλάδα .Ακόμα ζωντανό, μισό αιώνα μετά.
Ως το 2012, όταν το προσπέρασε εκλογικά ο ΣΥΡΙΖΑ, το ΠΑΣΟΚ ήταν ο ένας από τους πυλώνες του μεταπολιτευτικού δικομματισμού: κυβέρνησε αυτοδύναμα ή συμμετείχε στην κυβέρνηση για 23 χρόνια από τα 50 της Μεταπολίτευσης, πρωταγωνιστώντας σε κάποιες από τις εμβληματικές μεταρρυθμισεις που άλλαξαν την Ελλάδα σε όλα τα πεδία.
Σήμερα, το ΠΑΣΟΚ είναι μπροστά σε εκλογή ηγεσίας, καθώς δεν κατόρθωσε να επανέλθει στην δεύτερη θέση στις ευρωεκλογές. Παρά το γεγονός ότι μείωσε κατά πολύ την απόσταση με τον ΣΥΡΙΖΑ, έμεινε στην τρίτη θέση υπό την ηγεσία του Νίκου Ανδρουλάκη. Η επέτειος της 3ης του Σεπτέμβρη είναι μία ευκαιρία για απολογισμούς δεν έχουν να κάνουν αποκλειστικά με το παρελθόν, αλλά και με το μέλλον...
Έχει χυθεί πολύ μελάνι για τα αίτια της πτώσης του ΠΑΣΟΚ. Αν ωστόσο έχει σήμερα ενδιαφέρον να συζητάμε για τα 50 χρόνια από την ίδρυση του, είναι πιο σημαντικό να αναζητήσουμε τις αιτίες που του επέτρεψαν να κυριαρχήσει στην πολιτική ζωή του τόπου στο μεγαλύτερο διάστημα της «μεταπολίτευσης». Τους λόγους για τους οποίους κάποια στιγμή έφτασε να θεωρείται το φυσικό κόμμα της εξουσίας. Διατηρούν την επικαιρότητα τους και ακόμα και σήμερα η αναγνώριση της σημασίας τους θα βοηθούσε τους επίδοξους διεκδικητές της κληρονομιάς του. Ορισμένοι είναι προφανείς αν και τείνουμε να τους ξεχνάμε. Άλλοι όμως έχουν περάσει κάτω από το ραντάρ.
Εν αρχή είναι φυσικά τα πρόσωπα. Το ΠΑΣΟΚ, η ιστορία του, δεν μπορεί να διαχωριστεί από τους ηγέτες του. Είναι φυσικά και πάνω από όλους, ο χαρισματικός Ανδρέας Παπανδρέου. Μπόρεσε να εκφράσει σε ένα αρχικά αρνητικό περιβάλλον, την ανάγκη για έναν ριζικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας στη δεκαετία του 80. Αίτημα το οποίο εκφράστηκε μέσα από το σύνθημα της «Αλλαγής». Με τον δικό του τρόπο όμως είναι και ο Κώστας Σημίτης ο οποίος αν και όχι το ίδιο χαρισματικός ρήτορας, στη δεκαετία του 90 εξέφρασε την ανάγκη της ελληνικής κοινωνίας γι αυτό που ονομάστηκε «εκσυγχρονισμός». Τη σύγκλιση δηλαδή με την Ευρώπη τόσο θεσμικά όσο και στην οικονομία.
Δεν ήταν μόνο οι ηγέτες όμως. Μαζί με αυτούς υπήρξε και μια ολόκληρη γενιά νέων στελεχών η οποία αντικατέστησε τους ονομαζόμενους «παλαιοκομματικούς». Τους πολιτικούς δηλαδή πριν τη δικτατορία οι οποίοι κουβαλούσαν τις αμαρτίες του μετεμφυλιακού πολιτικού συστήματος. Στελέχη τα οποία μπήκαν στην πολιτική κυρίως μέσα από την αντίσταση στη δικτατορία, δεν ήταν επαγγελματίες της πολιτικής και εξέφραζαν την ανανέωση. Αποτελούσαν τη δύναμη του ΠΑΣΟΚ αν και ορισμένοι έγιναν στη συνέχεια η αχίλλειος πτέρνα του.
Το δεύτερο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ισχύος του ΠΑΣΟΚ ήταν η συνύπαρξη στους κόλπους του διακριτών ιδεολογικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών. Σοσιαλιστές νέας κοπής και παραδοσιακοί κεντρώοι, λαϊκιστές και εκσυγχρονιστές, ευρωπαϊστές και τριτοκοσμικοί, αγρότες και μικροαστοί, όλοι κάτω από την ομπρέλα του «μη προνομιούχου». Σε μεγάλο βαθμό αυτό οφειλόταν στον ίδιο τον Ανδρέα Παπανδρέου και σε έναν πολιτικό λόγο με έντονα στοιχεία λαϊκισμού. Στην πράξη, όλη η ιστορία του ΠΑΣΟΚ μπορεί να ειδωθεί και ως μια συνεχής προσπάθεια εξισορρόπησης ανάμεσα σε μια πολιτική παροχών και στους περιορισμούς που έβαζαν οι πραγματικές αντοχές της οικονομίας.
Το τρίτο χαρακτηριστικό του ΠΑΣΟΚ ήταν η ύπαρξη σχεδίου. Αντίθετα από ότι συμβαίνει σήμερα, όταν συχνά οι κυβερνήσεις μοιάζει να ακολουθούν την επικαιρότητα των καναλιών, τσαλαβουτώντας στα προβλήματα, οι περισσότερες κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ είχαν σαφή κατεύθυνση. Εξαίρεση ήταν η περίοδος 87-89 όταν το ΠΑΣΟΚ, κάτω από το βάρος του σκανδάλου Κοσκωτά και της ασθένειας του Ανδρέα, μπήκε σε περιδίνηση. Την πρώτη τετραετία για παράδειγμα ήταν οι μεγάλες θεσμικές αλλαγές, ανάμεσα τους το ΕΣΥ, η αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου, η εξάλειψη των κατάλοιπων του μετεμφυλιακού κράτους και η αναγνώριση της εθνικής αντίστασης η αναδιανομή του εισοδήματος με γενναίες αυξήσεις στους μισθούς και την καθιέρωση της Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής, το μονοτονικό στην παιδεία και ο νέος νόμος πλαίσιο για τα ΑΕΙ. Στη δεύτερη τετραετία, τουλάχιστον ως την αναδίπλωση του 1987, ο βασικός στόχος ήταν η σταθεροποίηση της οικονομίας. Μετά το 93 τέλος, ο μεγάλος στόχος ήταν η σύγκλιση με την Ευρώπη και η ένταξη στο ευρώ, ο οποίος συνοδεύτηκε από τα μεγάλα έργα και τους Ολυμπιακούς του 2004. Ήταν τότε που ο Ανδρέας είπε πως «είτε το έθνος θα εξαφανίσει την υπερχρέωση της χώρας είτε το χρέος θα αφανίσει το έθνος».
Το τέταρτο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ ήταν η ικανότητα της αυτοδιόρθωσης. Στην πραγματικότητα όλη η κυβερνητική του ιστορία χαρακτηρίζεται από μεγάλες στροφές, η καθεμία από τις οποίες θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και σαν μια μορφή έμπρακτης, αν και όχι πάντα επιτυχημένης, αυτοκριτικής. Ήδη μετά τον πρώτο χρόνο για παράδειγμα, έγινε ο πρώτος μεγάλος ανασχηματισμός, ο όρος ήταν «αναδόμηση», με αλλαγή του οικονομικού επιτελείου και εγκατάλειψη της κεϋνσιανής οικονομικής λογικής της τόνωσης της οικονομίας μέσα από την αύξηση της ζήτησης. Αυτό έγινε πολύ πιο αποφασιστικά το 1985, με υπουργό Εθνικής Οικονομίας τον Κώστα Σημίτη και βέβαια το 1993 όταν μπήκε από τον Ανδρέα Παπανδρέου ο στόχος της σύγκλισης με τις οικονομίες της Ευρώπης.
Ανάλογες ριζικές μεταστροφές έγιναν στην εξωτερική πολιτική, αρχικά απέναντι στην Ευρώπη με όχημα τα Ολοκληρωμένα Μεσογειακά Προγράμματα και στη συνέχεια απέναντι στις ΗΠΑ με την πολιτική για «ήρεμα νερά» αλλά και απέναντι στην Τουρκία, το 1988, με τη συνάντηση Ανδρέα-Οζάλ στο Νταβός της Ελβετίας. Όσο για την πολιτική απέναντι στο κράτος, το ΠΑΣΟΚ υπήρξε πρωταθλητής στους διορισμούς την δεκαετία του 80, ήταν και αυτό ωστόσο το οποίο με το νόμο Πεπονή, το 1994, δημιούργησε το ΑΣΕΠ και έκανε το πιο αποφασιστικό βήμα για τον έλεγχο τους.
Σήμερα βέβαια η κληρονομιά του ΠΑΣΟΚ αντιμετωπίζεται μέσα από το πρίσμα της χρεοκοπίας του 2010. Έτσι ορισμένες πλευρές της επικρίνονται με ιδιαίτερη αυστηρότητα. Η δεκαετία του 80 θεωρείται μια χαμένη δεκαετία από την σκοπιά της ανάπτυξης. Μια περίοδος στην διάρκεια της οποίας αυξήθηκε εντυπωσιακά το δημόσιο χρέος καθώς από τότε φάνηκαν τα όρια του παραγωγικού μοντέλου της χώρας. Ήταν ωστόσο και μια μεταβατική δεκαετία, με την οικονομία να δοκιμάζεται από τον ανταγωνισμό και πολλές ελληνικές επιχειρήσεις να οδηγούνται σε αδιέξοδο. Ήταν αυτές που μπήκαν στον Οργανισμό Προβληματικών Επιχειρήσεων, επιβαρύνοντας τον κρατικό προϋπολογισμό με εκατοντάδες δισεκατομμύρια δραχμές, σε μια καταδικασμένη προσπάθεια να διασωθούν οι θέσεις εργασίας. Ήταν η απαρχή της μεγάλης αποβιομηχάνισης. Μια διαφορετική διαχείριση θα οδηγούσε σε πιο ορθολογικά αποτελέσματα. Θα είχε ωστόσο οξύνει τις κοινωνικές εντάσεις σε μια περίοδο που η ελληνική κοινωνία, μετά την επταετή δικτατορία, βρισκόταν ήδη σε αναβρασμό. Αυτή τελικά μπορεί να ήταν και η μεγαλύτερη συνεισφορά του ΠΑΣΟΚ. Σε μια μεταβατική περίοδο, διαχειρίστηκε τις αντιφάσεις της ελληνικής κοινωνίας. Το έκανε με το μικρότερο δυνατό κοινωνικό κόστος
αλλά και με σοβαρές οικονομικές παρενέργειες.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου