Νοικοκύρηδες και νοικοκυραίοι

-Βασίλη, κάτσε φρόνιμα, να γένεις νοικοκύρης,/ για ν' αποχτήσεις πρόβατα, ζευγάρια κι αγελάδες,/ χωριά κι αμπελοχώραφα, κοπέλια να δουλεύουν./- Μάνα μου εγώ δεν κάθομαι να γίνω νοικοκύρης,/ να κάμω αμπελοχώραφα, κοπέλια να δουλεύουν,/ και να 'μαι σκλάβος των Τουρκών, κοπέλι στους γερόντους./ Φέρε μου τ' αλαφρό σπαθί και το βαρύ τουφέκι,/ να πεταχτώ σαν το πουλί ψηλά στα κορφοβούνια,/ να πάρω δίπλα τα βουνά, να περπατήσω λόγγους,/ να βρω λημέρια των κλεφτών, γιατάκια καπετάνων/ και να σουρίξω κλέφτικα, να σμίξω τους συντρόφους,/που πολεμούν με την Τουρκιά και με τους Αρβανίτες.// Πουρνό φιλεί τη μάνα του, πουρνό ξεπροβοδιέται./ «Γεια σας βουνά με τους γκρεμνούς, λαγκάδια με τις πάχνες!/ - Καλώς το τ' άξιο το παιδί και τ' άξιο παλικάρι». (από τα «Δημοτικά Τραγούδια» του Νικολάου Γ. Πολίτη, πατέρα της λαογραφίας μας).

«Αποφάσισαν οι νοικοκυραίοι ότι η τυραγνία των Τούρκων δεν υποφέρνονταν πλέον. Και δι᾿ αυτείνη την τυραγνία, οπού δεν ορίζαμεν ούτε βίον, ούτε τιμή, ούτε ζωή αποφασίσαμεν να σηκώσωμεν άρματα αναντίον αυτής της τυραγνίας». («Απομνημονεύματα» Μακρυγιάννη, πατέρα του συντάγματος της χώρας).

«Φονιάδες των Λαών Νοικοκυραίοι» (αναρχικό σύνθημα).

Τρεις ενδεικτικές περιπτώσεις σημασιολογικών αποκλίσεων που μπορεί να αποδοθούν στο δίδυμο των λέξεων/εννοιών: νοικοκύρης/νοικοκυραίοι (η δεύτερη απαντά μόνο σε πληθυντικό). Ορος της μεσαιωνικής γραμματείας μας, προερχόμενος από τον κύριο (κυρίαρχο) του οίκου (οικία/οικογένεια): οίκο-κύριος, οίκο-κύρης, κατά συνεκφορά της αιτιατικής: τον-οικοκύρη/νοικοκύρη.

Παρατηρούμε ότι η λέξη/έννοια παραλλάσσει, από προκοπή και αξιοσύνη (σωστός νοικοκύρης), ακραίο συντηρητισμό, βόλεμα, αλλά και συνέργεια σε ομαδικό έγκλημα (δημοτικό τραγούδι, αναρχικό σύνθημα), μέχρι εξέγερση από αγανάκτηση (Μακρυγιάννης). Δεν είναι επομένως λέξη που τη βάζεις εύκολα στο στόμα, εάν προηγουμένως δεν έχεις αξιολογήσει τις πολλές και αντιφατικές σημασίες της. Η δε παροιμία: Οσα ξέρει ο νοικοκύρης, δεν τα ξέρει ο κόσμος όλος, βγήκε μάλλον για να καλοπιάσει τους νοικοκυραίους· το πλείστον ξέρουν… ξεράδια