Η ελιά της Όρσας στη Σαλαμίνα που φύτεψε ο Πεισίστρατος και το χριστουγεννιάτικο δέντρο!
Στη Σαλαμίνα υπάρχει μια γέρικη ελιά, στην κοινότητα Αιαντείου, γνωστή ως «Ελιά της Όρσας», που, σύμφωνα με την παράδοση, τη φύτεψε κάποιος βασιλιάς Στράτος, πριν από 2.500 χρόνια τουλάχιστον, και φθάνει στον Πεισίστρατο, τῶν Ἀθηνῶν ἄρχοντα! Αυτή η ελιά έχει πολλά να μας πει στη σημερινή Ελλάδα, αφού λέγεται πως είναι ο μοναδικός οργανισμός που επιβιώνει από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας ως σήμερα!
Διαβάζοντας διάφορα βιβλία για την ελιά, ένα άρθρο στην «Καθημερινή» και άλλα στο www.lifo.gr, στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και στο dasarxeio.com, βρήκα διάφορα ενδιαφέροντα και χρήσιμα να μοιραστούμε σ’ αυτό το άρθρο στο τέλος του 2022, Πρωτοχρονιά 2023 που έρχεται, με ευχές για καλή χρονιά!
Πολλά στοιχεία για την ελιά βρήκα στο βιβλίο «Ελαία η καλλιστέφανος» της Βιβλιοθήκης της Τράπεζας Αττικής που μου δώρισε πριν χρόνια ο αείμνηστος εξ Αγρινίου φίλος Κωνσταντίνος Σταμούλης, πρόεδρος της Τράπεζας Αττικής, παλαιός παίκτης του Παναιτωλικού και πρόεδρος Δ.Σ. Εθνικής Ασφαλιστικής.
Αφορμή ήταν οι ανακοινώσεις της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, σχετικά με έρευνα διεύθυνσης Αγροτικής Οικονομίας για καταγραφή υπεραιωνόβιων ελαιόδενδρων στα νησιά της Δωδεκανήσου. Εκεί εντοπίστηκε ελαιόδενδρο ηλικίας πάνω από 2.000 χρόνια, στην περιοχή «Λαμπρά» στο χωριό Ασκληπιείο στη Νότια Ρόδο, ενώ στην ίδια περιοχή, σύμφωνα με τον αντιπεριφερειάρχη Φιλήμονα Ζαννετίδη, βρίσκονται πολλά δένδρα εκατοντάδων ετών και πιθανόν ελαιώνας υπεραιωνόβιων δένδρων, όπως γράφτηκε στο ιδιωτικό ιστολόγιο dasarxeio.com.
Η ιστορία της «Ελιάς της Όρσας» αναφέρεται το 1987 σε ένα βιβλίο του Ν. Σαλτάρη με τίτλο «Αρβανίτικες ιστορίες και θρύλοι της Σαλαμίνας». Τον Ιούνιο 2019 στο lifo.gr διάβασα ότι η Όρσα ήταν μια κοπέλα στον 17ο αιώνα που ερωτεύτηκε έναν Τούρκο, αν και παντρεμένη. Ο σύζυγος την αποκεφάλισε. Μοναδική προίκα της ήταν η συγκεκριμένη ελιά. Κάπου στο 1997 ο λαογράφος-φιλόλογος Π. Βελτανισιάν άκουσε ο ίδιος από μια γυναίκα γερόντισσα την «ιστορία» και προφορικά τη μετέφερε. Η παράδοση έλεγε ότι την ελιά της Όρσας είχε φυτέψει ένας μεγάλος βασιλιάς, ο Στράτος. Πίσω από το όνομα Στράτος κρυβόταν το όνομα Πεισίστρατος, τύραννος των Αθηνών, που τον 6ο αιώνα π.Χ. έδωσε ώθηση στην αγροτική πολιτική, δίνοντας χρήματα στους αγρότες και σπόρους και ρίζες ελιές για να φυτευτούν στην άγονη τότε Αττική
Οι ποικιλίες ελιάς σήμερα, σύμφωνα με τον καθηγητή της Φαρμακευτικής Προκόπη Μαγιάνη (dasarxeio.com), στην Ελλάδα είναι πάνω από 50, με κυρίαρχη την κορωνέικη. Στη Σαλαμίνα οι ελιές είναι μεγαρίτικες και η ελιά της Όρσας μπολιάστηκε την εποχή του Πεισίστρατου, όταν το 540 π.Χ. έδωσε εντολή σε κάθε ακτήμονα να φυτέψει ελιές. Τότε έπαιρναν «μορίες ἐλαῖες», δηλαδή ιερές ελιές από το βράχο της Ακρόπολης, και στη συνέχεια μπόλιαζαν τον ελαιώνα. Ο Πεισίστρατος ανήκε στο γένος των Φιλαϊδών. Ο Φιλαίος ήταν γιος ή εγγονός του Αίαντα και παρέδωσε στους Αθηναίους τη Σαλαμίνα.
Ο Πεισίστρατος ως απόγονος με καταγωγή από Σαλαμίνα απελευθέρωσε το νησί από τους Μεγαρείς και τότε μεταφυτεύτηκαν ελιές και η ελιά της Όρσας, όπως δείχνει η χρονολόγηση του δένδρου που συμπίπτει με την εντολή του Πεισίστρατου για φύτευση του αθηναϊκού ελαιώνα που είχε 50-150.000 ελαιόδενδρα. Εντυπωσιακή είναι και η πληροφορία ότι στον βοτανικό κήπο της Κριμαίας-Ουκρανίας, αποικία των Μεγαρέων, υπάρχει ελιά αντίστοιχης ηλικίας με την ελιά της Σαλαμίνας.
Στην «Καθημερινή» (Μάρτιος 2018) υπάρχει και μια αναφορά ότι στην οδό Πανεπιστημίου, στα Προπύλαια, στέκουν δύο υπεραιωνόβια ελαιόδενδρα ηλικίας 600-850 ετών, που μεταφυτεύτηκαν από περιοχή του Αιγίου μετά από έργα της ΕΡΓΟΣΕ το 2015. Πατρίδα της ελιάς είναι η Αθήνα, όπου η πρώτη ελιά φυτεύτηκε από τη θεά Αθηνά στην Ακρόπολη και ήταν το σύμβολό της
Η αρχαία ελιά Καβουσίου στην Ιεράπετρα του Λασιθίου Κρήτης, ηλικίας 3.250 - 9.000 ετών της μετανακτορικής μινωικής εποχής, κηρύχθηκε (το 2019) διατηρητέο μνημείο της φύσης. Στο χωριό Άνω Βούβες Χανίων υπάρχει επίσης ελιά 3.000 - 9.000 ετών! Από την ελιά των Χανίων πήραν κλαδιά και στεφάνωσαν τον Ολυμπιονίκη του Μαραθωνίου στους Ολυμπιακούς της Αθήνας το 2004 και του Πεκίνου το 2008.
Μνημειακά δένδρα υπάρχουν πολλά στην Ελλάδα - μνημεία φύσης που πολλά είναι απροστάτευτα από αυθαιρεσίες και πυρκαγιές, όπως και από έλλειμμα παιδείας περιβαλλοντικής. Η ελληνική παράδοση, για σεβασμό του περιβάλλοντος και ιστορίας του, «έσπασε», αλλοιώθηκε και βεβηλώθηκε με αποτέλεσμα την εσωτερική δυσαρμονία των πολλών με την ίδια τη ζωή και την ποιότητά της.
Με αφορμή αυτό το άρθρο και μια και αυτή η εποχή είναι η αρχή του υπολοίπου της ζωής μας, όπου βλέπουμε μια ελιά ή ελαιώνες ή χριστουγεννιάτικα δέντρα, ας βάλουμε στην καθημερινότητά μας τους συμβολισμούς και μύθους γύρω από την ελιά που στέκεται δίπλα στους ιερούς μας τόπους σε όλη την Ελλάδα για χιλιάδες χρόνια, στην Αθήνα, στην Κρήτη, στα νησιά του Αιγαίου, στα νησιά του Ιονίου, στην Πελοπόννησο, στη Μακεδονία, στην Ήπειρο, στη Στερεά Ελλάδα, στη Θεσσαλία, στη Θράκη, στη Μικρά Ασία μας, παντού. Από το λάδι της βγήκε και η λέξη του ελέους και της ελεημοσύνης προς τους άλλους.
Σε πολλά σπίτια την Πρωτοχρονιά στις εξώπορτες και τα πόμολα σε όλη την Ελλάδα και Κύπρο για καλή τύχη έβαζαν κλάδους ελιάς, ένα πανάρχαιο έθιμο. Ειρεσιώνη ήταν το πανάρχαιο ελληνικό έθιμο, κλαδί ελιάς στολισμένο με κόκκινο και λευκό μαλλί (έριον) και καρπούς φθινοπωρινής σοδειάς, αλλά και μεταλλικές σφαίρες που παρίσταναν τον Ήλιο και τη Σελήνη, και συνεχίστηκε στα χριστουγεννιάτικα δένδρα με τις πολύχρωμες μπάλες ως σήμερα. Την Ειρεσιώνη, δηλαδή το κλαδί ελιάς, το τριγυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι τα παιδιά, που τα ονόμαζαν «αμφιθαλείς παίδες», δηλαδή παιδιά των οποίων και οι δύο γονείς ζούσαν, παίρνοντας δώρα. Με το κλαδί αυτό οι Αθηναίοι εξέφραζαν την ευγνωμοσύνη τους στον Θεό για την καλή σοδειά και εύχονταν ο ερχόμενος χρόνος να είναι επίσης ευνοϊκός. Ο Αριστοφάνης αναφέρει πως κρεμούσαν στην εξώπορτα την Ειρεσιώνη. Το έθιμο μεταδόθηκε στις αποικίες από Έλληνες στους βόρειους λαούς που δεν είχαν ελιές και στόλιζαν έλατα. Με τον Όθωνα ξαναήρθε στην Ελλάδα
Η θεά Αθηνά ήταν και θεά Μορία κατά το Ζευς Μόριος, η προστατεύουσα τας μορίας, τας ιεράς ελαίας. Μορία ελέγετο κάθε ελαία εντός περίβολου ναού που θύμιζε το δώρο της Αθηνάς στην πόλη των Αθηνών. Ονομάσθη μορία εκ του ότι εάν κάποιος επεδείκνυε ασέβεια προς το ιερό δένδρο, θα ετιμωρείτο. Τον περίμενε «μόρος» = θάνατος. Ελάμβανε μερίδιο, τύχη, πεπρωμένο, ήταν γραφτό να πεθάνει. Όταν ο Ξέρξης μετά τις Θερμοπύλες και τη θυσία του Λεωνίδα εισήλθε «νικητής» στην Αθήνα και γκρέμισε και έκαψε τα πάντα, ακόμα και την ιερά ελιά στην Ακρόπολη, τον βρήκε μόρος, κακιά μοίρα, όλεθρος, θάνατος. Ο Ηρόδοτος αναφέρει (βιβλίο Η, 50) ότι συνέβη να καεί υπό των βαρβάρων η ελιά, αλλά τη δεύτερη μέρα από τον εμπρησμό έβλεπαν έναν βλαστό ελιάς, περίπου μήκους πήχεως, να αυξάνεται και να ανεβαίνει πάνω στο στέλεχος. Το παράξενο συμβάν αναφέρει και ο Αριστοτέλης στο «Περί θαυμαστών ακουσμάτων» βιβλίο. Το ρόπαλο του Ηρακλή ήταν από ξύλο ελιάς, που μετά το θάνατό του εβλάστησε, γράφει ο Σοφοκλής στην τραγωδία «Οιδίπους επί Κολωνώ»… «Τον βλαστό ελιάς κανένας δεν θα εκπορθήσει», έγραψε. Διότι τοῦ Μορίου Διός ὁ κύκλος ὀφθαλμοῦ πάντα τό παρακολουθεῖ ὅπως καί ἡ γλυακῶπις Ἀθηνᾶ…
Έρχονται Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά 2023.
«Ιερή Ελιά» είναι η Ελλάδα μας με τον πολιτισμό, τα έθιμα, τους συμβολισμούς και όσα ιερά έφθασαν ως τις μέρες μας. Ας τα διαφυλάξουμε όσοι και όσα μπορούμε για να παραλάβουν τα παιδιά και οι επόμενοι. Οι ξένοι που ήρθαν και έρχονται συνεχώς και παντού, κυριεύοντας ό,τι «ελληνικό», περαστικοί είναι όπως και ημείς. Το λένε και όλα τα μνημειακά δένδρα μας, όπως η ελιά της Σαλαμίνας και οι άλλες της Κρήτης και όλης της Ελλάδας, μαζί με το δένδρο της Μυτιλήνης 20 εκατομμυρίων ετών... Να είμαστε περήφανοι για όσα μας παρέδωσαν και για να έχει νόημα η ύπαρξή μας στο 2023 ας κάνουμε κάτι (θα πάνε καλά και οι δουλειές μας), έστω και διαβάζοντας στα παιδιά και στα εγγόνια μας, σαν παραμύθι, όσα είδαμε και μάθαμε απ’ τους γονείς μας. Καλό 2023! Ο Θεός μαζί μας, ας ευλογεί τη χρονιά μας
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Γ. ΣΠΥΡΟΥ
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου