Πίσω από τη βιτρίνα

της Μάχης Μαργαρίτη

Χιλιάδες εργαζόμενοι σε κάθε πόλη βιώνουν την πικρή εμπειρία να περιμένουν τα Χριστούγεννα με τρόμο. Κάθε κορίτσι στις πωλήσεις γνωρίζει ότι η χριστουγεννιάτικη σεζόν που έρχεται θα σημαίνει επιπλέον δουλειά, πίεση και εξάντληση. Ο τεράστιος στρατός εργαζόμενων που δε βλέπετε -αυτοί που πακετάρουν τα προϊόντα, οι οδηγοί και τα αγόρια για τις μικροδουλειές- βλέπουν τα Χριστούγεννα ως μισητή περίοδο κόπου χωρίς αξία και μόχθου.» Ακούγεται οικείο; Κι όμως, τα λόγια αυτά γράφτηκαν το 1905, για την εκστρατεία της Ένωσης Καταναλωτών της Νέας Υόρκης ενάντια στις αγορές λίγο πριν από τα Χριστούγεννα.

Η καμπάνια ξεκίνησε το 1903. Στα επόμενα δύο χρόνια, έγραφε το αμερικανικό περιοδικό Atlantic το 2013, το φιλικό προς τους εργαζόμενους κίνημα έγινε εθνικό φαινόμενο. Περιοδικά δημοσίευαν τότε ιστορίες γυναικών εργαζόμενων στις πωλήσεις. «Μια μέρα δε μου επιτράπηκε να καθίσω το βράδυ για δείπνο παρά στις 8, αφότου έδειχνα κούκλες όλη μέρα στους πελάτες. Ήμουν τόσο εξαντλημένη που τελικά κατέρρευσα και άρχισα να κλαίω από την κούραση», είπε μια πωλήτρια σε επιθεωρητές εργασίας. Μια άλλη μαρτυρία περιέγραφε πώς περνούσαν οι πωλήτριες τη μέρα των Χριστουγέννων μακριά από την οικογένειά τους, και πώς, μετά τις ατελείωτες ώρες δουλειάς, κατέληγαν εξαντλημένες στο κρεβάτι.
Φυσικά, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Οι εργαζόμενοι είναι πιο προστατευμένοι από νόμους -που, βέβαια, δεν «έπεσαν από τον ουρανό». Από την άλλη, στην καπιταλιστική οικονομία η αγορά πρέπει με κάθε τρόπο να διευρύνεται. Και αυτό συμβαίνει με πολλούς τρόπους.
«Μαύρη Παρασκευή»
Ανοίγοντας κανείς την τηλεόραση αυτές τις μέρες «βομβαρδίζεται» από διαφημιστικά μηνύματα για τη λεγόμενη «Black Friday». Ο ρυθμός είναι κυριολεκτικά καταιγιστικός. Τι είναι αυτή η αμερικανικής προέλευσης ημέρα; Διαφημίζεται ως «γιορτή του εμπορίου» με οφέλη για επιχειρήσεις και καταναλωτές. Και οι εργαζόμενοι;
Έναν χρόνο, πριν, τέτοιες μέρες, στην ιστοσελίδα Business Insider, ένας πρώην εργαζόμενος σε μια από τις εταιρίες με τις περισσότερες πωλήσεις κατά τη «Black Friday» περιέγραφε την εμπειρία. «Όσο εργαζόμουν εκεί, οι ομάδες απογραφής εμπορευμάτων και οι εμπορικές ομάδες δούλευαν εξωφρενικά πολλές ώρες, ειδικά την Τετάρτη πριν τη Γιορτή των Ευχαριστιών… Στη διάρκεια των γιορτών, τα φορτία έφταναν στο κατάστημα πιο συχνά, με πολύ περισσότερο εμπόρευμα. Οπότε, οι εργαζόμενοι έπρεπε να βρουν χώρο για τα πάντα. Το κατάστημα παραγέμιζε σαν γαλοπούλα. Και τη ‘Black Friday’ ερχόταν κι άλλο φορτίο και μαζί η πίεση να τοποθετηθεί και αυτό το εμπόρευμα.»
Στην Ελλάδα, οι εικόνες με τα πλήθη έξω από τα αμερικανικά καταστήματα «έπαιζαν» κάποτε ως παράξενο θέαμα στις διεθνείς ειδήσεις. Τώρα, χρόνο με τον χρόνο, γίνονται «κανονικότητα» και εδώ. Αν οι καταναλωτές είναι πρόθυμοι να σπρωχτούν για να μπουν στο κατάστημα, πώς νιώθουν, άραγε, οι εργαζόμενοι στις πωλήσεις; «Μόλις άνοιγαν οι πόρτες, οι πρώτες ώρες ήταν τρέλα. Ανάμεσα στα ‘κύματα φρενίτιδας’, τις ώρες της ησυχίας, οι εργαζόμενοι προσπαθούσαν να καθαρίσουν και να επιστρέψουν τα εμπορεύματα στη θέση τους», θυμόταν ο εργαζόμενος που μίλησε στο Business Insider. «Το να δουλεύεις μέσα στη νύχτα και για 10-11 ώρες ήταν κουραστικό, και ήταν πολύ δύσκολο να πρέπει να έχεις και ένα χαρούμενο πρόσωπο ενώ ήσουν εξαντλημένος. Συχνά οι πελάτες δεν το κατανοούσαν αυτό… Μετά τη ‘Black Friday’ το κατάστημα ήταν χάλια και όλοι ήταν εξαντλημένοι. Υπήρχε η αίσθηση ‘ευτυχώς τελείωσε’. Αλλά μέχρι να τελειώσει η μέρα, όλα έπρεπε να καθαριστούν και να είναι και πάλι έτοιμα, αυτή τη φορά για το Σάββατο, μια έτσι κι αλλιώς φορτωμένη μέρα». Και να δοθεί αναφορά για το πόσες κρέμες και καλλυντικά, για παράδειγμα, πουλήθηκαν, για το αν «πιάστηκαν οι στόχοι» -που πιεστικά υπενθυμίζονται με αλλεπάλληλα τηλεφωνήματα στις πωλήτριες.
Τον περασμένο χρόνο, σύμφωνα με το αμερικανικό Vox, οι καταναλωτές ξόδεψαν στις Ηνωμένες Πολιτείες 7,9 δισεκατομμύρια δολάρια τη μέρα των Ευχαριστιών και τη «Black Friday», και άλλα 6,59 δισεκατομμύρια δολάρια τη «Cyber Monday» -την «Ψηφιακή Δευτέρα». Αλλά αυτού του είδους οι μέρες καταναλωτισμού εξαπλώνονται παντού. «Η ‘Black Friday’ δεν έρχεται στη Γερμανία, είναι ήδη εδώ», σχολίαζε το 2017 η Deutsche Welle στη Γερμανία. «Η αναζήτηση ευκαιριών αυτές τις δύο μέρες εξαπλώνεται ταχύτατα σε όλο τον κόσμο, καθώς οι λιανέμποροι χρησιμοποιούν αυτό που κάποτε ήταν μια πραγματικά αμερικανική παράδοση, για όφελός τους.»
«Black Friday» για εργαζόμενους-«Πλύση εγκεφάλου» για καταναλωτές, ήταν ο τίτλος του περσινού δελτίου Τύπου της Ομοσπονδίας Ιδιωτικών Υπαλλήλων Ελλάδας. Μεταξύ άλλων, στην ανακοίνωση αναφερόταν ότι «η διαφημιστική φρενίτιδα και η ‘πλύση εγκεφάλου’ που δέχονται τις τελευταίες μέρες οι καταναλωτές για την ‘Black Friday’, όχι μόνο έχει ξεφύγει από κάθε όριο αισθητικής, αλλά έχει και σοβαρές αρνητικές συνέπειες για εργαζόμενους και καταναλωτές. Στην ουσία, η Μαύρη Παρασκευή στοιβάζει αξημέρωτα έξω από τα καταστήματα πλήθος καταναλωτών, που στο τέλος ποδοπατούνται μεταξύ τους για να αγοράσουν το οτιδήποτε θεωρούν φθηνό, ενώ οι εργαζόμενοι βρίσκονται να είναι ακόμα μια φορά τα εξιλαστήρια θύματα της ακραίας εργασιακής ευελιξίας, που απαιτεί ο θεσμός. Όλα αυτά στον βωμό του κέρδους και του ανταγωνισμού των μεγάλων εμπόρων, οι οποίοι θέλουν να συγκεντρώσουν όσο το δυνατό μεγαλύτερο τζίρο από μια αγορά που δεν έχει εισοδήματα, από μια αγορά όπου η φτώχεια και η ανεργία κάνουν τη μεγάλη πλειοψηφία των καταναλωτών ‘κυνηγό προσφορών’».
«Είναι πολύ καλύτερες οι τιμές», λέγεται για τη μέρα αυτή. Πράγματι, η οικονομική δυσπραγία που αντιμετωπίζουν οι περισσότεροι είναι πιθανό να τους οδηγήσει σε αναζήτηση «ευκαιριών». Αν, όμως, το πρόβλημα είναι η ακρίβεια, τότε γιατί να μην αυξηθούν οι μισθοί;
Πού πήγε η αργία της Κυριακής;
Την «Black Friday», ακολουθεί πλέον και η «Cyber Monday». Βέβαια, σε μια κοινωνία που σταδιακά όλο και περισσότερο λειτουργεί σε ρυθμό 24/7, μπορεί κανείς να ξεχνά ότι και πίσω από τις διαδικτυακές πωλήσεις υπάρχουν εργαζόμενοι που επεξεργάζονται τις παραγγελίες, τη συσκευασία και τη διανομή προϊόντων -ίσως δε βρίσκονται στην ίδια χώρα, πιθανά δεν καλύπτονται από την ίδια νομοθεσία. Και των ημερών αυτών έχουν προηγηθεί οι «ενδιάμεσες εκπτώσεις» του Νοεμβρίου. Όλα αυτά, είναι προπομπός της «εορταστικής περιόδου». Που, εντός της Ελλάδας, σημαδεύεται από τρεις πλέον αλλεπάλληλες Κυριακές με ανοιχτά καταστήματα.
Τι έχει συμβεί με τις Κυριακές; Τι έχει συμβεί με την κυριακάτικη αργία -που κατοχυρώθηκε κάποτε θεσμικά ως εργασιακό δικαίωμα; Πώς αντιμετωπίζει το θέμα η Ευρωπαϊκή Ένωση;
Έγραφε για το θέμα το 2016 άρθρο στην ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας -Eurofound. «Η Οδηγία για τον Χρόνο Εργασίας του 1993 ανέφερε ότι η ελάχιστη περίοδος εβδομαδιαίας ανάπαυλας ‘θα περιλαμβάνει, in principle, την Κυριακή’.» Το 1996, ωστόσο, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ακύρωσε αυτή τη διάταξη κρίνοντας ότι: «το Συμβούλιο απέτυχε να εξηγήσει γιατί η Κυριακή, ως εβδομαδιαία μέρα αργίας, συνδέεται στενότερα με την υγεία και την ασφάλεια των εργαζόμενων σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη μέρα της εβδομάδας». Αυτό που «απέτυχε να εξηγήσει το Συμβούλιο», το εξηγούσε το 2011 μελέτη των γερμανών Βιρτζ, Νάχρινερ και Ρολφ. Όπως έγραφαν οι τρεις επιστήμονες, πολλές μελέτες έχουν ασχοληθεί με τις συνέπειες της εναλλαγής βαρδιών και των επιμηκυμένων ωραρίων στους εργαζόμενους, αλλά λίγες με τις συνέπειες της εργασίας την Κυριακή. «Ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα σε μισθωτούς εργαζόμενους από 31 χώρες μέλη και συνδεδεμένες με την Ευρωπαϊκή Ένωση χρησιμοποιήθηκαν ως βάση για μετα-ανάλυση. Στο δείγμα είχαν γίνει προσωπικές συνεντεύξεις το 2005. Η μελέτη έδειξε ότι το να εργάζεται κάποιος μία ή περισσότερες Κυριακές τον μήνα συνδέεται με αύξηση του κινδύνου για ένα ή περισσότερα προβλήματα υγείας και χειρότερη ισορροπία ζωής-εργασίας.» Από την άλλη, δεν είναι και τόσο δύσκολο να σκεφτεί κανείς ότι το να δουλεύει ένας εργαζόμενος την Κυριακή, μέρα, δηλαδή, που είναι κλειστά σχολεία και υπηρεσίες, στερείται πολύτιμο χρόνο με την οικογένειά του, και αυτό μπορεί να επηρεάσει την ψυχική υγεία -που μάλλον κανείς δεν αμφισβητεί πλέον ότι επηρεάζει με τη σειρά της τη σωματική υγεία.
Η Οδηγία για τον Χρόνο Εργασίας του 2003 δεν αναφέρεται σε συγκεκριμένη μέρα εβδομαδιαίας ανάπαυλας. Το Άρθρο 2 του European Social Charter αναφέρει ότι τα κράτη-μέλη πρέπει να συμφωνήσουν: «να διασφαλίσουν μια εβδομαδιαία περίοδο ανάπαυλας που, όσο γίνεται, θα συμπίπτει με την ημέρα που αναγνωρίζεται λόγω παράδοσης και ηθών σε μια χώρα ή περιοχή ως ημέρα ανάπαυλας». «Όσο γίνεται» -δηλαδή, τίθεται ένας όρος, που, στην ουσία, ταυτόχρονα μπορεί να αναιρεθεί.
Η έρευνα έχει δείξει ότι η κύρια τάση στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα τελευταία χρόνια είναι η παράταση της εργασίας κατά τις Κυριακές, κυρίως σε καταστήματα και δραστηριότητες πολιτιστικές και διασκέδασης. Πρόσφατες νομοθετικές εξελίξεις που δημιουργούν ή παρατείνουν την πιθανότητα του κυριακάτικου ανοίγματος έχουν ενισχύσει αυτή την τάση.
Τα σαββατοκύριακα παραδοσιακά θεωρούνται εβδομαδιαία περίοδος ανάπαυλας από τη δουλειά των υπόλοιπων ημερών της εβδομάδας. Θεωρούνται, επίσης, χρόνος για δραστηριότητες όπως ψυχαγωγία οικογενειακού ή κοινωνικού χαρακτήρα, που διαφορετικά δε θα μπορούσε να συμβεί, σύμφωνα με το ευρωπαϊκό ίδρυμα. «Όσοι δουλεύουν ημέρες αργίας παίρνουν ρεπό», λέγεται πολλές φορές. Ποιος ελέγχει αν όλοι αυτοί οι εργαζόμενοι παίρνουν τα ρεπό τους αμέσως μετά; Και, έχει μια καθημερινή την ίδια αξία με μια Κυριακή για έναν εργαζόμενο; Ακόμα κι αν είχε, ποιος πραγματικά πιστεύει ότι ο εργαζόμενος έχει το δικαίωμα να επιλέγει αν θα δουλεύει Κυριακές;
Η Έκτη Έρευνα Εργασιακών Συνθηκών του Eurofound το 2015 έδειξε ότι ένα μεγάλο ποσοστό των εργαζόμενων στην Ε.Ε. δουλεύει εκτός των παραδοσιακών ωραρίων εργασίας, και το 54% εργάστηκε τουλάχιστον μια Κυριακή τον μήνα. Το 2015, το 23% δούλεψαν τουλάχιστον τρία Σάββατα τον μήνα, και πάνω από το 10% τουλάχιστον τρεις Κυριακές τον μήνα.
«Οι εργαζόμενοι της Κυριακής μιλάνε ανοιχτά», τιτλοφορούσε η εφημερίδα Guardian ρεπορτάζ της το 2006. Τότε που η Βρετανία ήδη «ζούσε στο πετσί της» την απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων, η οποία τα επόμενα χρόνια θα εξαπλωνόταν παντού. Σημείωνε η εφημερίδα ότι «η Πράξη για το Εμπόριο του 1994 έδωσε σε όλους τους εργαζόμενους στις πωλήσεις το δικαίωμα να μην επιλέγουν να δουλεύουν Κυριακές. Αλλά, όπως λένε εργαζόμενοι, η ελευθερία να ασκήσουν αυτή την επιλογή είναι περιορισμένη.» Όπως γίνεται συνήθως με κάθε δικαίωμα που μετατρέπεται σε «προαιρετικό». Τι είπαν εργαζόμενοι στο λιανεμπόριο;
«Πιέζεσαι με το επιχείρημα ότι δουλεύετε ομαδικά, ενώ είσαι πιθανά πραγματικά κουρασμένος, και η διεύθυνση πιστεύει ότι επειδή πληρώνεσαι παραπάνω οφείλεις να το κάνεις.» «Με τις περικοπές σε προσωπικό, πολύ συχνά δεν υπάρχει αρκετό προσωπικό για να εργαστεί τις Κυριακές, ειδικά την περίοδο των γιορτών. Για κάποιον με πλήρη απασχόληση το να πρέπει να δουλέψει και την Κυριακή είναι πολύ κουραστικό και επηρεάζει την επόμενη εβδομάδα». Πόσο προαιρετική είναι τελικά η δουλειά την Κυριακή; «Σημειώματα έχουν τοιχοκολληθεί παντού στο κατάστημα που λένε ότι πολλοί εργαζόμενοι δε χρειάζεται πλέον να δουλεύουν τρεις μέρες μέσα στην εβδομάδα και θα μετακινηθούν στα σαββατοκύριακα. Το πρόγραμμα θα ανακοινώνεται μηναία. ‘Το παίρνετε ή το αφήνετε’.» Η νέα «προαιρετικότητα»: Το παίρνετε, ή το αφήνετε.
«Η συγκεκριμένη Κυριακή είναι μία από τις οκτώ Κυριακές που θεσμοθετήθηκαν με μνημονιακούς νόμους, κατά τις οποίες επιτρέπεται η  χωρίς όρια ελεύθερη η λειτουργία των καταστημάτων τις Κυριακές», έγραφε στην ανακοίνωση με την οποία καλούσε σε απεργία την Κυριακή 16 Δεκεμβρίου την περασμένη χρονιά η Ομοσπονδία Ιδιωτικών Υπαλλήλων Ελλάδος. Και συμπλήρωνε ότι ειδικά τον μήνα Δεκέμβριο, δηλαδή την εορταστική περίοδο των Χριστουγέννων, το μνημονιακό νομοθετικό πλαίσιο «θα εξοντώσει τους εμποροϋπάλληλους, αφού τους αναγκάζει να εργαστούν ‘σερί’, χωρίς καμιά ανάπαυση, για πάνω από έναν μήνα και μάλιστα στην πλειοψηφία τους απλήρωτοι για την Κυριακάτικη εργασία».
«Μαζί με την πλήρη ανατροπή και τη γενικευμένη επιβολή ελαστικών μορφών απασχόλησης, με μισθούς φτώχειας, η κατάργηση της Κυριακής αργίας είναι το τελευταίο βήμα για την πλήρη κατάργηση των εργασιακών μας δικαιωμάτων, του δικαιώματός μας στην ανάπαυση και τον ελεύθερο χρόνο.»
Η ευθύνη των καταναλωτών
Μια πωλήτρια σε κατάστημα που έχει και τμήμα καλλυντικών εκμυστηρεύεται χαμηλόφωνα ότι μοιάζει απίστευτο να σχηματίζεται ουρά, πρωί Κυριακής, έξω από το κατάστημα, για την αγορά κραγιόν. Εδώ ανοίγει το ζήτημα, «ευθύνη των καταναλωτών». Δεν είναι, όμως, καθόλου καινούριο. Στην καμπάνια της Ένωσης Καταναλωτών της Νέας Υόρκης το 1905, το σύνθημα ήταν «Ψωνίστε νωρίς». Οι προοδευτικοί μεταρρυθμιστές καλούσαν τους καταναλωτές να κάνουν έγκαιρα τις χριστουγεννιάτικες αγορές τους, για να γλιτώσουν τους «εργαζόμενους του έθνους» από την ετήσια φρεντίτιδα των διακοπών. «Μια πολύ μικρή έλλειψη εγωισμού από την πλευρά σας θα ελαφρύνει πολύ το βάρος για αυτούς τους εργαζόμενους ανθρώπους. Απλά κάντε τις χριστουγεννιάτικες αγορές σας νωρίς-νωρίς τον μήνα και νωρίς τη μέρα».
Το πρόβλημα με αυτό το σκεπτικό είναι ότι μετατρέπει το πρόβλημα σε ηθικό ζήτημα: αν κάποιος σκέφτεται τους εργαζόμενους, να μην ψωνίζει τις αργίες. Φυσικά, αυτό είναι μία επιλογή. Μπορεί να γίνει. Όμως, ποιος είναι ο τελικός στόχος; Να μποϊκοτάρουν όλο και πιο πολλοί αυτές τις πρωτοβουλίες μέχρι να αρνηθεί να ψωνίζει και ο τελευταίος άνθρωπος -οπότε εκ των πραγμάτων να μην έχουν λόγο ύπαρξης αυτές οι εμπορικές «ημέρες, νύχτες και περίοδοι» και έτσι να ανακουφιστούν οι εργαζόμενοι; Αυτό το σκεπτικό -αν παραμείνει μόνο εντός αυτού του πλαισίου- δε συγκρούεται με την πραγματική αιτία του προβλήματος. Και η αιτία του προβλήματος είναι πολιτική: είναι το θεσμικό πλαίσιο, η ψήφιση νόμων που «απελευθερώνουν» όλο και πιο πολύ την αγορά. Όσo το πλαίσιο αυτό μένει σε ισχύ ή ενισχύεται, καμία ατομική πρωτοβουλία δε μπορεί να αντιστρέψει την κατάσταση -χωρίς αυτό καθόλου να μειώνει την αξία της προσωπική επιλογής που παίρνει υπόψη και το καλό του άλλου.
Αυτοί που δε γιορτάζουν
Ανακοινώσεις έχουν εκδοθεί από σωματεία και για τις «Λευκές Νύχτες». Σε όλο και περισσότερους δήμους οργανώνονται τέτοιες εμπορικές βραδιές, με τα καταστήματα ανοιχτά μέχρι τα μεσάνυχτα ή και πιο αργά. «Νύχτες γιορτής», τις αποκαλούν. Για ποιον; Για εμπόρους και καταναλωτές; Πού πήγε η έννοια και το δικαίωμα του ελεύθερου χρόνου, της ξεκούρασης, του ύπνου -όχι μόνο για τους καταναλωτές, αλλά και για αυτούς που τους εξυπηρετούν ως εργαζόμενοι στον χώρο του εμπορίου;
«Μαύρη Παρασκευή», «Ψηφιακή Δευτέρα», «Λευκές Νύχτες», εορταστικό ωράριο, ενδιάμεσες εκπτώσεις, Κυριακές. Μια ατελείωτη, όλο και πιο μεγάλη α-κανονικότητα, μετατρέπεται σιγά-σιγά σε κανονικότητα.
«Η γιορτή των Ευχαριστιών θα έπρεπε να σηματοδοτεί την έναρξη μιας εορταστικής περιόδου, αλλά τα εκατομμύρια ανθρώπων που εργάζονται αυτό το Σαββατοκύριακο έχουν πολύ λίγα να γιορτάσουν», έγραφε στην ιστοσελίδα του το αμερικανικό δίκτυο NBC τον Νοέμβριο του 2017. «Για πολλούς από τους εργαζόμενους φτωχούς, γιορτή δε σημαίνει δείπνο με γαλοπούλα στο σπίτι, αλλά φρενίτιδα της Μαύρης Παρασκευής που ‘ταΐζεται’ από τα ξημερώματα. Πολλοί εργαζόμενοι δε ζουν τίποτα που να θυμίζει περίοδο διακοπών: χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι σε καταστήματα και εστιατόρια είναι το πιο πιθανό να σας σερβίρουν τη μέρα της αργίας σας.»
Πόσοι έλεγχοι γίνονται τις εμπορικά επιβαρυμένες μέρες και περιόδους; Κατά πόσο τηρούνται τα ωράρια; Οι χρόνοι για διάλειμμα; Η χορήγηση ρεπό; «Μαύρα μάτια θα κάνουμε για να δούμε τα παιδιά και την οικογένεια μας. Την Παρασκευή 29 Νοεμβρίου κορυφώνεται άλλη μια ‘Black Friday’, ακολουθεί το εορταστικό ωράριο από  12-31 Δεκεμβρίου, ο Γενάρης  με τις εκπτώσεις και τις απογραφές ενώ από τον Μάιο μέχρι τον Οκτώβριο χιλιάδες εμποροϋπάλληλοι καλέστηκαν να εργαστούν τις  Κυριακές», γράφει σε ανακοίνωσή του ο Σύλλογος Εμποροϋπαλλήλων Αθήνας. Και μιλά για «ωράρια-λάστιχο», «έντονη πίεση» και εξαντλητικούς ρυθμούς, ενώ αναφέρεται σε δεκάδες καταγγελίες για καταστρατήγηση εργασιακών δικαιωμάτων.
Λέγεται συχνά ότι αυτή η «απελευθέρωση» της αγοράς γίνεται επειδή οι υπόλοιποι εργαζόμενοι -σε άλλους κλάδους εκτός από το λιανεμπόριο- δεν προλαβαίνουν να κάνουν τις αγορές τους τις «παραδοσιακές ώρες και μέρες» που ήταν ανοιχτά τα καταστήματα. Πράγματι, οι ρυθμοί ζωής και οι όροι εργασίας επιδεινώνονται συνολικά. Όμως, αλήθεια, ποιοι είναι όλοι αυτοί που δε μπορούν να ψωνίσουν άλλες μέρες; Οι εργαζόμενοι στο δημόσιο μπορούν να κάνουν αγορές τα απογεύματα της εβδομάδας και το Σάββατο. Οι εργαζόμενοι σε απογευματινές ή βραδινές βάρδιες μπορούν να ψωνίσουν τα πρωινά. Οι εργαζόμενοι σε εταιρίες «νέου τύπου» -τεχνολογιών, υπηρεσιών- στον ιδιωτικό τομέα συχνά δεν εργάζονται Σάββατα, οπότε μπορούν να ψωνίσουν εκείνη τη μέρα. Ποιοι τελικά είναι αυτοί που μπορούν να αγοράσουν μόνο Κυριακή -οι εργαζόμενοι σε λιανεμπόριο και εστίαση, εκείνοι, δηλαδή, που καλούνται να δουλέψουν τις έξτρα μέρες και αργίες; Και ακόμα, η «απελευθέρωση» της αγοράς σε όλο τον καπιταλιστικό κόσμο γίνεται για το καλό των καταναλωτών -αυτών, δηλαδή, οι οποίοι βλέπουν παντού την αγοραστική τους δύναμη να πέφτει εν μέσω πολιτικών λιτότητας και περικοπών τις οποίες ασκούν οι ίδιοι που «απελευθερώνουν» την αγορά; Και ακόμα, πόσοι καταναλωτές βλέπουν τα ψώνια ημέρες αργιών ως διασκέδαση και βόλτα; Γιατί η βόλτα δε μπορεί να είναι στον Εθνικό Κήπο, σε ένα πάρκο, ή κάπου όπου δε θα χρειαστεί να απασχοληθεί ένας εργαζόμενος στερούμενος τον δικό του χρόνο, τη δική του ζωή, τη δική του βόλτα; Γιατί η διασκέδαση συνδέεται υποχρεωτικά πια με την κατανάλωση;
Πολλά ερωτήματα. Αλλά στο μεταξύ, η ζωή περνάει. Στους πάγκους των σούπερ μάρκετ γυναίκες που θα μπορούσαν να είναι γιαγιάδες των παιδιών μας, μας κόβουν τυριά και αλλαντικά προσπαθώντας να χαμογελάσουν, περιμένοντας να λήξει η βάρδια για να προλάβουν να ετοιμαστούν κι εκείνες για το «ρεβεγιόν». Στα εμπορικά καταστήματα μανάδες και πατεράδες πωλητές στέκονται όρθιοι επί ώρες, περιμένοντας να σκοτεινιάσει, Κυριακή απόγευμα, για να προλάβουν κι αυτοί να δουν λίγο τα παιδιά τους στο σπίτι. Νέα κορίτσια περνούν το βράδυ τους ανάμεσα στις προθήκες με τα ρούχα για να εξυπηρετήσουν τον κόσμο μια «Λευκή Νύχτα». Για την επιβίωση. Ανάμεσα στα ράφια, σπασμένες φλέβες στα πόδια των πωλητριών κρύβονται κάτω από παντελόνια. Πίσω από τη βιτρίνα, κρύβονται οι ανθρώπινες ιστορίες. Κι όσο κι αν, ίσως, δε φαίνεται με την πρώτη, μοιάζει η βιτρίνα όλο και λιγότερα να μπορεί να κρύψει.